Kutia to tradycyjna, słodka potrawa wigilijna, popularna zwłaszcza na wschodzie Polski. Wywodzi się zresztą zza naszej wschodniej granicy. To słowiańska tradycja na wigilijnym stole. Bazą jest gotowana pszenica i mak, a do tego bakalie i niekiedy też inne dodatki, a wszystko osłodzone miodem. Choć istnieją bardziej tradycyjne przepisy na kutię i taka jest nasza propozycja, w praktyce można poeksperymentować. Na przykład z proporcjami pszenicy i maku, ilością miodu oraz ilością i rodzajem bakalii, z dodatkami smakowymi czy zapachowymi.

Skąd pochodzi to wigilijne danie?

Kutia wigilijna swoje korzenie ma na wschodzie Europy. Jest tradycyjną potrawą kuchni ukraińskiej, litewskiej, białoruskiej i rosyjskiej. W Polsce jest przyrządzana na wschodnich kresach, a także przez Kresowian w innych częściach kraju. W obrządku wschodniosłowiańskim zalicza się do 12 tradycyjnych potraw wieczerzy wigilijnej. Oprócz Bożego Narodzenia jada się ją także w okresie Nowego Roku, a dawniej też w czasie Dziadów i na stypach.

Nazwa kutia prawdopodobnie wywodzi się z Ukrainy i od greckiego kókkos, oznaczającego pestka, ziarno. Według NCK właściwsza dla wschodnich dialektów jest nazwa kucja albo kucia. Kiedyś na Kresach Wschodnich i na Rusi była na tyle związana z Wigilią, że tak nazywano dzień Wigilii oraz wieczerzę wigilijną.

Kutia kiedyś i dziś

Podstawą kutii jest obtłuczona z łusek pszenica. Do tego mielony mak, miód oraz bakalie takie jak rodzynki, orzechy, migdały, kandyzowana skórka pomarańczowa i inne dodatki. Niekiedy dodaje się mleko albo śmietankę do polania gotowej potrawy. Czasem pszenicę zastępuje się kaszą pęczak lub ryżem. Istnieją też swego rodzaju regionalne odmiany kutii. Makiełki to tradycyjna wielkopolska potrawa, a makówki to nazwa śląska. Makiełki i kutia mają zwykle te same składniki, do tych pierwszych zamiast pszenicy używa się makaron, czyli kluski, a niekiedy bułkę. W przypadku makówek jest to pieczywo. Istnieje także odmiana kutii na słono bez miodu i bakalii.

Warto zauważyć, że kiedyś pewne składniki jak wspomniana skórka kandyzowana, bakalie oraz migdały nie były dostępne czy popularne. Wybór dodatków i ilości zależał też od stopnia zamożności, a bakalie najpierw pojawiły się w najbogatszych domach. Stopniowo danie ewoluowało, pojawiły się orzechy, migdały i kandyzowane skórki cytrusów.

Przygotowanie, które dziś można sobie ułatwić, kupując mielony mak, a także łuskaną pszenicę, kiedyś było czasochłonne. Na wsiach do dziś zdarza się, że pszenicę tradycyjnie przygotowuje się ręcznie. Łuska ziaren jest twarda. Należy je zwilżyć, wsypać do lnianego woreczka, związać i tłuc go drewnianą pałką. Żeby łuski łatwiej odchodziły, co jakiś czas trzeba skrapiać ziarna wodą. Potem ziarna dla oddzielenia łusek są płukane na rzadkim sicie.

Potrawa wigilijna pełna wartości odżywczych i symboliki

Składniki kutii zawierają sporo cennych substancji odżywczych. Miód to źródło witamin oraz mikroelementów, zawiera przeciwutleniacze i jest naturalnym antybiotykiem, pomaga też w stanach zapalnych. Pszenica zawiera sporo witaminy E i z grupy B oraz białko, które wykazują korzystne działanie na organizm. Bakalie są źródłem błonnika, który ma wiele właściwości prozdrowotnych. Mak zawiera cenne dla organizmu pierwiastki magnez i potas, a także selen oraz cynk.

Jednak w całości porcja kutii dostarcza też sporo kalorii. Średnio w 100 g znajduje się nawet około 500 kcal. Może dlatego jada się ją tylko raz w roku i to dla przyjemności, ale też ze względu na tradycję. Warto dodać, że poszczególne składniki kutii mają również swoje znaczenie i wymiar symboliczny, w tym związany ze Świętami i wiarą. Choć niekiedy także z różnymi wierzeniami, pierwotnie pogańskimi, a następnie Chrześcijańskimi.